Lasy Państwowe
Logo Encyklopedii Leśnej

Dział

Ekologiczne funkcje lasu

Ilość znalezionych haseł: 9

Ekologiczne funkcje lasu

las środowiskiem życia

(Ekologia lasu, ekologiczne funkcje lasu), las, będąc bardzo złożonym i dynamicznym ekosystemem, tworzy ogromnie zróżnicowane środowisko życia. Jest ono kształtowane jednocześnie przez wszystkie czynniki nieożywione i ożywione oraz ich wzajemne przestrzenne i czasowe powiązania. Klimat wnętrza lasu, tak bardzo różny od klimatu otwartych przestrzeni, stanowi misterną kompozycję przenikających się mikroklimatów. Inne warunki panują na dnie lasu, inne w warstwie pni, jeszcze inne pod koronami drzew. Każda z tych warstw wykazuje jednocześnie duże zróżnicowanie poziome, choćby w zależności od ukształtowania terenu, występowania podszytu, czy zwarcia i ażurowości koron drzew. Zresztą poszczególne korony odznaczają się również daleko idącym zróżnicowaniem swojego mikroklimatu, wynikającym z budowy korony (charakterystycznej m. in. dla gatunku i wieku drzewa) oraz miejsca w koronie. Inne warunki panują bowiem w jej wnętrzu, a inne przy powierzchni; inne po jej południowej, a inne po północnej stronie. Podobnie jest z mikroklimatem pni, charakterystycznym nie tylko dla ich północnej czy południowej ekspozycji, ale i dla wyżej lub niżej położonych odcinków. Zróżnicowanie mikrosiedlisk w glebach leśnych i na jej powierzchni w niczym nie ustępuje zróżnicowaniu mikroklimatycznemu lasu. Kłody martwego drewna, opadłe gałęzie i liście (znajdujące się w różnych stadiach rozpadu), poziomy próchniczne i mineralne różnych typów i podtypów gleb, stopień przerośnięcia korzeniami, zróżnicowana wilgotność i pH oraz wiele jeszcze innych cech - kształtują tę różnorodność. Wszystko to sprawia, że zarówno klimat, jak i gleba oferują w lesie niezliczoną ilość mezo- mikro- i ultramikrosiedlisk. Wypełniają je rośliny drzewiaste i kwiatowe, paprotniki, mchy i porosty oraz związane z nimi mikroorganizmy, pajęczaki, owady, ptaki czy ssaki. Ściołę i glebę leśną zasiedlają liczne dżdżownice, ślimaki i pająki, duże ilości owadów, wrotek, roztoczy i nicieni, ogromne ilości korzenionóżek i wiciowców oraz niezliczone ilości glonów, promieniowców, bakterii i grzybów. Wszystkie te organizmy są powiązane ze sobą oraz czynnikami nieożywionymi gęstą siecią wzajemnych zależności, tworząc razem niezwykle zróżnicowane środowisko, oferujące niemal nieskończoną liczbę ekologicznych nisz. Właśnie to ogromne zróżnicowanie środowiska leśnego i związanych z nim nisz ekologicznych warunkuje tak wielkie bogactwo gatunkowe biocenoz leśnych. Objawia się ono szczególnie w deszczowych lasach tropikalnych, w których naliczono ponad 3 000 samych gatunków drzew. W naszym kraju mamy ponad 50 000 różnych gatunków – 31 000 gatunków bezkręgowców (głównie owadów), 600 gatunków kręgowców (w tym 365 gatunków ptaków i 98 gatunków ssaków), ponad 10 000 gatunków grzybów, 4 000 gatunków roślin niższych i 5 000 gatunków roślin wyższych (w tym 160 gatunków krzewów u 45 gatunków drzew). W polskich lasach występuje około 32 000 gatunków, a więc 65% wszystkich gatunków w kraju. Biorąc pod uwagę, że lasy pokrywają niespełna 30% powierzchni, można śmiało powiedzieć, że bioróżnorodność naszych lasów co najmniej dwukrotnie przewyższa bioróżnorodność wszystkich innych ekosystemów w naszym kraju.

Zobacz więcej...

Ekologiczne funkcje lasu

oczyszczanie powietrza i gleby

(Ekologia lasu, ekologiczne funkcje lasu), korony drzew, tworzące sklepienie lasu, wyczesują z zanieczyszczonej atmosfery duże ilości szkodliwych pyłów i gazów. Część tych imisji trafia następnie na dno lasu, a część jest pochłaniana przez aparat asymilacyjny i neutralizowana w tkankach igieł i liści. Zakwaszenie gleby powodowane jest najczęściej przez związki siarki, natomiast pyły, niosące między innymi związki wapnia, azotu, fosforu czy potasu, przeciwdziałają temu zakwaszeniu i przyczyniają się do eutrofizacji siedlisk leśnych. Niezwykle uciążliwy dla lasu jest depozyt metali ciężkich. Lasy i zadrzewienia pochłaniają też duże ilości nawozów i pestycydów (stosowanych w rolnictwie), przemieszczających się z wodami gruntowymi do cieków i zbiorników wodnych. Neutralizowanie zanieczyszczeń wpływa niekorzystnie na drzewa, powodując (po przekroczeniu pewnego progu) defoliację koron i redukcję systemu korzeniowego drzew. Ostatecznie prowadzi (zarówno lokalnie, jak i na większych obszarach) do degeneracji i zamierania lasu. Jednakże zanim to nastąpi, niejako kosztem własnego zdrowia i życia, lasy oczyszczają powietrze (zwłaszcza wokół ośrodków przemysłowych i miast) oraz oczyszczają wody gruntowe, spływające do jezior i rzek. W ten sposób wspomagają i chronią funkcjonowanie innych ekosystemów oraz kształtują korzystnie środowisko życia człowieka.

Zobacz więcej...

Ekologiczne funkcje lasu

pochłanianie dwutlenku węgla i produkcja tlenu

(Ekologia lasu, ekologiczne funkcje lasu), fitocenoza leśna w procesie fotosyntezy pochłania CO2 i wydziela O2 w proporcji 1:1 (zgodnie z równaniem: 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2). W zrównoważonym, klimaksowym ekosystemie leśnym cała nadwyżka wyprodukowanego przez roślinny tlenu jest zużywana przez organizmy cudzożywne (zwłaszcza edafon, rozkładający materię organiczną zmagazynowaną na dnie lasu i w glebie), które wydzielają jednocześnie równoważną ilość dwutlenku węgla. Dzieje się tak dlatego, że biomasa w ekosystemach klimaksowych osiąga swoje maksimum dla danych warunków środowiskowych i już się nie zwiększa, a dodatni bilans pochłaniania CO2 i wydzielania O2 występuje tylko wtedy, kiedy biomasa rośnie. Zasada ta dotyczy zarówno pojedynczych osobników, jak i całych biocenoz. Zatem dziewicze puszcze Amazonii czy rezerwaty ścisłe w naszej Puszczy Białowieskiej nie mają zasadniczo wpływu na bilans tlenu i dwutlenku węgla w atmosferze. Dodatni bilans pochłaniania CO2 i wydzielania O2 występuje natomiast w biocenozach znajdujących się w pośrednich stadiach sukcesji, ponieważ ich biomasa stale rośnie. Pozytywnie na ten bilans wpływa między innymi planowa gospodarka leśna, zwłaszcza poprzez zwiększanie zapasu drzewostanów oraz lesistości (między innymi dzięki zalesianiu gruntów porolnych). Negatywnie na bilans pochłaniania CO2 i wydzielania O2 wypływają natomiast trwałe wylesienia (zmiana sposobu użytkowania), ponieważ w tym procesie usuwane są drzewa, czyli ta część ekosystemu, która pochłania CO2 i wydziela O2, a przez jakiś czas (niekiedy wiele lat) trwa jeszcze aktywność organizmów glebowych, rozkładających zmagazynowaną w glebie materię organiczną i pochłaniających O2 a wydzielających CO2.

Zobacz więcej...

Ekologiczne funkcje lasu

retencyjne właściwości lasu

(Ekologia lasu, ekologiczne funkcje lasu), najistotniejszym mechanizmem retencji wody opadowej w lesie jest spowolnienie jej odpływu, głównie dzięki właściwościom gleby leśnej, która jest porowata oraz zdrenowana korzeniami i drobnymi kanalikami wytworzonymi przez żyjące w niej organizmy. Ponadto wierzchnia warstwa gleby leśnej jest zawsze chroniona przez korony drzew, podszyt, runo czy ściołę. Dzięki temu większość wody opadowej wsiąka w glebę, skąd bardzo wolno odpływa i przez dłuższy czas pozostaje w zasięgu korzeni roślinności leśnej, zwłaszcza drzew. W tym kontekście należy podkreślić znaczenie niezwykle chłonnych gleb organicznych, występujących w lasach pod różnymi postaciami. W naturalny system retencyjny lasu włączone są mniejsze i większe torfowiska, bagna i oczka wodne. Rozwijane w ostatnim czasie w naszych lasach działania na rzecz małej retencji, ten naturalny system wspomagają, jednak nie można przeceniać ich znaczenia. Najważniejszym elementem potencjału retencyjnego naszych lasów niezmiennie pozostają sprawne gleby leśne. Po ulewnym deszczu, woda ze stoku zalesionego odpływa przez wiele dni, podczas gdy ze stoku wylesionego (np. po wiatrołomie), gdzie wierzchnia warstwa gleby została rozbita przez intensywny opad – przez kilka godzin, ponieważ większość docierającej do niego wody opadowej spływa po powierzchni gleby, a spływ powierzchniowy jest kilkadziesiąt razy szybszy niż spływ wewnątrzgruntowy. Ponadto ze stoku zalesionego odpływa znacznie mniej wody niż ze stoku pozbawionego lasu. Wylesienia powodują intensywną erozję oaz szybkie wzbieranie potoków i rzek, ale okresowo również suszę glebową i obniżenie poziomu wód gruntowych. Woda w lasach jest retencjonowana (powstrzymywana i okresowo magazynowana) głównie przez gleby leśne, ale również przez pobierające ją organizmy żywe (zwłaszcza drzewa). Znamiona retencji ma też intercepcja opadów przez korony drzew, podszyt i runo, skąd większość tej wody odparowuje do atmosfery. Lasy, zwłaszcza górskie, dzięki swoim właściwościom retencyjnym, są najważniejszym regulatorem stosunków wodnych w zlewniach rzek.

Zobacz więcej...

Ekologiczne funkcje lasu

wpływ lasu na klimat

(Ekologia lasu, ekologiczne funkcje lasu), wpływ lasu na klimat wynika głównie z intensywnej transpiracji drzew, która możliwa jest m. in. dzięki zatrzymywaniu dużej ilości wody opadowej w glebie leśnej, co jest z kolei następstwem retencyjnych właściwości lasu. Aby wyprodukować 1 kg suchej masy, sosna musi wytranspirować średnio około 250, a buk około 350 litrów wody. W pełni sezonu wegetacyjnego z 1 ha naszych lasów wytranspirowuje do atmosfery od kilku do kilkudziesięciu ton wody w ciągu doby. Jest to ilość porównywalna z intensywnością parowania lustra wody. Dlatego też wpływ lasów na klimat porównywalny jest z wpływem zbiorników wodnych. Im kompleks leśny większy, tym większy zasięg jego oddziaływania. Poprzez zwiększoną wilgotność powietrza las wpływa na zmniejszenie dobowych, okresowych i rocznych amplitud temperatury powietrza atmosferycznego. Zwiększona wilgotność powietrza skutkuje też bardziej intensywną kondensacją pary wodnej i zwiększeniem sumy i częstotliwości opadów, zwłaszcza po zawietrznej stronie kompleksu leśnego. Zwiększona wilgotność powietrza zmniejsza też intensywność promieniowania słonecznego i zwiększa udział promieniowania rozproszonego w promieniowaniu całkowitym. Oddziaływania klimatyczne, wynikające ze zwiększonej wilgotności powietrza nad lasem (temperatura, opady, promieniowanie), w warunkach środkowoeuropejskich obserwuje się na odległość do kilkudziesięciu km od większych kompleksów leśnych. Wpływ lasu na wiatr ma znacznie mniejszy zasięg. Po stronie zawietrznej, tuż za ścianą drzewostanu panuje niemal całkowita cisza, a swoją poprzednią prędkość wiatr odzyskuje w odległości kilkuset metrów (10-20 wysokości drzewostanu). Efekt ten multiplikuje rozczłonkowanie drzewostanu lub celowo zakładane pasy wiatrochronne. Do oddziaływań klimatycznych należy zaliczyć również wpływ lasu na czystość powietrza atmosferycznego i wysycenie go olejkami eterycznymi. Ogólnie trzeba stwierdzić, że tylko największe kompleksy leśne mają wpływ klimatyczny porównywalny z morzami i oceanami, które są głównym źródłem pary wodnej w atmosferze. Wpływ lasów, aczkolwiek zazwyczaj tylko lokalny, ma jednak na lądzie duże znaczenie. Odczuwają go wyraźnie mieszkańcy miejscowości, znajdujących się w zasięgu ich oddziaływania. Dobroczynny wpływ lasu na klimat doceniany jest zwłaszcza w miejscowościach uzdrowiskowych i wypoczynkowych.

Zobacz więcej...
Kontakt

Szybki kontakt