Zamoyski Władysław

(historia i tradycja leśna), Władysław Zygmunt Jan Adam Karol Zamoyski urodził się 18 listopada w Paryżu, a jego rodzicami byli gen. Władysław Zamoyski i Jadwiga z Działyńskich. W 1880 r. odziedziczył po swym wuju Janie Działyńskim majętność kórnicką, w skład której wchodziły także kompleksy lasów kórnickich i trzebawskich o powierzchni 4943 ha. W 1889 r. Zamoyski nabył dobra zakopiańskie, w skład których wchodziło także 5462 ha lasów. Stan tych lasów był zatrważający na skutek rabunkowej gospodarki prowadzonej przez poprzednich właścicieli. Nadmierne wyręby spowodowały opanowanie drzewostanów przez kornika drukarza, co pociągało za sobą dalsze, intensywne zamieranie drzew i wylesienie znacznych połaci stoków tatrzańskich. Zaraz po zakupie dóbr zakopiańskich Zamoyski zatrudnił leśniczych i utworzył straż leśną, co przyczyniło się także do ograniczenia kłusownictwa. Kierując się wskazówkami swego doradcy, wybitnego polskiego uczonego prof. Stanisława Sokołowskiego, Zamoyski przystąpił do odbudowy zniszczonych lasów tatrzańskich. Wstrzymał całkowicie wyręby, użytkując tylko drewno z cięć sanitarnych. Zwalczał uporczywie skutki inwazji kornika drukarza i klęsk żywiołowych. Prowadził na szeroką skalę intensywne zalesienia wylesionych zboczy górskich materiałem sadzeniowym z własnej szkółki (Złoty Medal C.K. Ministerstwa Rolnictwa na wystawie Krajowej we Lwowie w 1894 r. za jakość sadzonek). Pozytywne skutki tych działań sprawiły, iż ostatnie dziesięciolecie XIX w. zostało uznane w sferach naukowych za przełomowy okres w dziejach ochrony przyrody w Tatrach. Wyrazem uznania dla Zamoyskiego było przyznanie mu honorowego członkostwa Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego w 1902 r. oraz Towarzystwa Tatrzańskiego w 1903 r. W 1898 miasto Zakopane uczciło Zamoyskiego nadając jego imię jednej z ulic. Wzorowo i nowocześnie prowadzona była także gospodarka w lasach kórnickich, co przynosiło ich właścicielowi spore dochody. Zamoyski dbał również o dobre przygotowanie fachowe swoich pracowników, uruchamiając w 1908 w Kórniku kursy dla borowych (sam taki kurs ukończył w 1911 r.). Dążenia Towarzystwa Tatrzańskiego i Władysława Zamoyskiego znalazły swój szczęśliwy finał dopiero po wielu latach. Lasy tatrzańskie, już jako własność Fundacji „Zakłady Kórnickie”, przeszły w 1933 r. z jej rąk na własność Lasów Państwowych i weszły najpierw w skład Parku Przyrody, utworzonego przez Ministra Rolnictwa w 1939 r. na terenach Lasów Państwowych, a następnie w skład Tatrzańskiego Parku Narodowego, utworzonego rozporządzeniem Rady Ministrów w 1954 r.; mniej więcej połowa obecnego obszaru TPN to dawna własność Zamoyskiego. W Wielkopolsce część lasów Zamoyskiego (a później fundacyjnych) w ich kompleksie trzebawskim, znalazła się w 1933 r. w granicach jednego z rezerwatów częściowych, a później w granicach Wielkopolskiego Parku Narodowego utworzonego w 1957 r. Po nacjonalizacji lasów po II wojnie światowej na obszarze lasów kompleksu kórnickiego gospodarowało Nadleśnictwo Kórnik, a po jego likwidacji w 1976 r. - Nadleśnictwa Babki. Od pierwszych lat XX wieku Zamoyski myślał także o stworzeniu organizacyjnych warunków dla badań leśnych. Równolegle więc z krystalizowaniem się idei fundacji, rodził się kształt placówki naukowej. W tej sprawie Zamoyski konsultował się z wielu ówczesnymi uczonymi, a wśród nich z prof. prof. Stanisławem Sokołowskim, Władysławem Szaferem, Konstantym Steckim i Leonem Marchlewskim. W lutym 1924 r. Władysław Zamoyski i jego siostra Maria, w obecności prezydenta Stanisława Wojciechowskiego podpisali 33 akt zrzeczenia się majątku na rzecz Narodu, prosząc Sejm, Senat i rząd RP o opiekę nad powstającą fundacją. Kilka miesięcy później, 3 października 1924 r. Władysław Zamoyski zakończył swe życie i został pochowany w krypcie kolegiaty kórnickiej. Prof. Stanisław Sokołowski napisał w nekrologu: „Wspaniałomyślny Fundator zasłużył sobie […] u całego Narodu, a zwłaszcza u nas leśników, na wdzięczność i niewygasającą nigdy pamięć, […] a imię hr. Zamoyskiego wśród tych, którzy dla leśnictwa polskiego się zasłużyli, na pierwszym stanie miejscu”. Donacja Władysława i Marii Zamoyskich została przyjęta przez Sejm RP ustawą z dnia 30 lipca 1925 „O Zakładach Kórnickich”. Punkt 6 w art. 2 ustawy potwierdzał wcześniejsze zamiary Fundatora co do celów przyszłej placówki naukowej: „Założenie i utrzymanie Zakładu badania, tak na stokach gór, jak i na równinach, wszystkiego, co wchodzi w zakres hodowli życia, ochrony i należytego wyzyskania wszelkiego rodzaju drzew, tak w kraju istniejących, jak zagranicznych, mogących się krajowi zdać, leśnych, ogrodowych, użytkowych, owocowych i ozdobnych, ich drewna, owoców, liści, soków. Piecza nad ogrodami Kórnickimi”. Postanowienie to wzbudziło ogromne uznanie leśnych środowisk naukowych w kraju. Wspomniany już wcześniej prof. Stanisław Sokołowski pisał: „Dla leśnictwa ma punkt 6 statutu niepospolitą doniosłość. Powstanie bowiem zakład dla badań naukowych z działu leśnictwa i dendrologji, w najobszerniejszym znaczeniu, zakład, w którym ześrodkowaną będzie praca naukowa i badawcza z tej dziedziny. W ten sposób stworzona została realna podstawa dla doświadczalnictwa leśnego i dendrologicznego, i dla rozwiązania tej, tylokroć omawianej kwestii.” Zamiar Fundatora został jednak zrealizowany dopiero dziewięć lat po jego śmierci. Na mocy decyzji Kuratorium Fundacji podjętej 28 kwietnia 1933 r. pod wpływem zdecydowanej postawy znakomitego polskiego botanika prof. Władysława Szafera, z dniem 1 lipca tegoż roku podjął działalność Zakład Badania Drzew i Lasu (obecnie Instytut Dendrologii PAN w Kórniku).

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Władysław Chałupka – Władysława Zamoyskiego umiłowanie lasu. Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, z. 27, 2005, s. 81-90

Publikacje powiązane tematycznie

Władysław Bieńkowski – Spór o Morskie Oko: wspomnienia. Kórnik-Zakopane, 2002.

Zofia Nowak – Władysław Zamoyski a spór o Morskie Oko w latach 1890 – 1909. Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej z. 21, 1986, s. 43 – 13.

Stanisław Sierpowski (red.) – Władysław Zamoyski 1853-1924. Kórnik-Zakopane, 2003.

Stanisław Sokołowski – Władysław hr. Zamoyski: wspomnienie pośmiertne. Sylwan, Rok XLII, Grudzień, 1924, s. 249 – 254.