Lasy Państwowe
Logo Encyklopedii Leśnej

Dział

Biocenoza leśna

Ilość znalezionych haseł: 4

Biocenoza leśna

biocenoza leśna jako składowa ekosystemu

(ekologia lasu, biocenoza leśna), zespół organizmów żywych lokalnego ekosystemu leśnego. Tworzą go zarówno rośliny, wśród których dominującą rolę odgrywają drzewa, jak i inne organizmy zamieszkujące glebę leśną (wraz ze ściołą), runo mszyste, runo zielne, podszyt i warstwę drzew (złożoną niekiedy z kilku pięter). Wszystkie organizmy w biocenozie leśnej powiązane są zależnościami troficznymi. Najważniejszy jest tu skrócony łańcuch pokarmowy między głównymi producentami (drzewami) i odżywiającymi się martwą materią organiczną destruentami, żyjącymi głównie w glebie i na jej powierzchni. Przez ten łańcuch troficzny (zwany detrytusowym) przechodzi około 95% wyprodukowanej przez roślinność leśną biomasy. Organizmy glebowe tworzą niezwykle różnorodny i złożony zespół (edafon), którego biomasa w lasach naszej strefy klimatycznej wynosi zazwyczaj kilka ton na 1 ha, przewyższając biomasę heterotroficznych organizmów żyjących w nadziemnej części ekosystemu leśnego. W skład edafonu leśnego wchodzą następujące grupy organizmów (według dawniejszej systematyki): mikroflora (bakterie, promieniowce, grzyby, glony), mikrofauna (wiciowce, korzenionóżki, orzęski), mezofauna (wrotki, nicienie, roztocze, skoczogonki), makrofauna (ślimaki, wazonkowce, równonogi, pająki, pareczniki, dwuparce, chrząszcze i ich larwy, larwy muchówek, inne owady) i megafauna (dżdżownice, kręgowce). Największy udział w biomasie edafonu leśnego mają grzyby, promieniowce i bakterie oraz dżdżownice. Liczebność tych organizmów oszacowana dla bryły glebowej o powierzchni 1 m2 i miąższości 30 cm wynosi: czterdzieści dżdżownic, miliard grzybów, dziesięć miliardów promieniowców i bilion bakterii (patrz tab. 1). Organizmy heterotroficzne bytujące w przestrzeni ekosystemu leśnego nad glebą i żerujące na żywych tkankach roślinnych (liściach, pąkach, kwiatach, owocach, nasionach, drewnie), jako roślinożercy rozpoczynają tak zwany łańcuch spasania. Przez ten łańcuch troficzny przechodzi około 5% biomasy wyprodukowanej przez roślinność leśną. Biomasa kolejnych poziomów troficznych (zarówno tego, jak i poprzedniego łańcucha) jest w przybliżeniu dziesięciokrotnie mniejsza od poziomu poprzedniego. Tych poziomów jest zazwyczaj kilka. Na przykład owad liściożerny zjadany jest przez owada drapieżnego, ten może być skonsumowany przez ziębę, którą z kolei może zaatakować sójka, a ta może z kolei paść ofiarą kruka, jastrzębia czy lisa. Wydaliny i martwe ciała zwierząt trafiają na dno lasu, stając się składnikiem detrytusu (ścioły) rozkładanego przez destruentów. W procesie dekompozycji detrytusu powstają sole mineralne, które są pobierane z gleby przez roślinność leśną (głównie drzewa).

Zobacz więcej...

Biocenoza leśna

biocenoza leśna jako zespół populacji

(ekologia lasu, biocenoza leśna), gatunki tworzące biocenozę leśną są w niej reprezentowane przez populacje osobników, mogących kojarzyć się z sobą i wydawać płodne potomstwo. Wzrost populacji poszczególnych gatunków w biocenozach leśnych nie odbywa się jednak w sposób nieograniczony. Po osiągnięciu zagęszczenia równowagi, przy którym śmiertelność równoważy rozrodczość, wielkość populacji pozostaje na poziomie odpowiadającym pojemności środowiska (sumie dostępnych dla osobników danego gatunku nisz ekologicznych). Pojemność ta oscyluje w pewnych granicach, zależnych na przykład od dostępności pokarmu, czy mniej lub bardziej korzystnych warunków abiotycznych, co w efekcie powoduje pulsację liczebności i areału populacji. Między osobnikami tworzącymi populację obserwuje się różne interakcje. Najczęściej jest to konkurencja, ponieważ osobniki tego samego gatunku mają podobne wymagania i korzystają z tych samych, ograniczonych zasobów środowiska. Konkurencja między osobnikami jest główną przyczyną samoprzerzedzania się drzewostanu, jak też eliminowania młodego pokolenia drzew w zasięgu oddziaływania koron i systemów korzeniowych drzew matecznych. U zwierząt nasilenie konkurencji zmusza słabsze osobniki do opuszczenia terytorium zajmowanego przez populację. Inną interakcją tego samego gatunku jest kooperacja. U drzew, rosnących zwłaszcza w niekorzystnych warunkach środowiska, objawia się ona na przykład w tworzeniu biogrup. Drzewa w biogrupie są często zrośnięte korzeniami i tworzą wspólną koronę. Biogrupy takie są w młodości bardziej odporne na presję roślinożerców, a w starszym wieku na szkodliwe działanie wiatru. Kooperacja w grupie jest częstym zjawiskiem u zwierząt. Przykładem może być współdziałanie osobników w opiece nad potomstwem czy współdziałanie drapieżników w czasie polowania. W niektórych populacjach zwierząt leśnych obserwuje się również zjawisko altruizmu, polegające na tym że jedne osobniki rezygnują z wydania potomstwa (a nawet przeżycia), zwiększając szanse innych osobników w populacji. Przykładem mogą być bezpłodne robotnice w populacji mrówek czy pszczół, poświęcające swoje zdolności rozrodcze i opiekujące się wyspecjalizowaną w reprodukcji królową. Interakcje między osobnikami oraz regulacja liczebności i areału populacji poszczególnych gatunków ma duże znaczenie dla zachowania dynamicznej równowagi w biocenozach leśnych.

Zobacz więcej...

Biocenoza leśna

zależności i interakcje międzygatunkowe w biocenozie leśnej

(ekologia lasu, biocenoza leśna), ze względu na zależności troficzne, gatunki tworzące biocenozę leśną można podzielić nie tylko na producentów, konsumentów i reducentów, ale również na ofiary, pasożyty oraz drapieżców i grabieżców. Ofiarami mogą być zarówno rośliny (zjadane przez pasożyty i grabieżców), konsumenci niższych rzędów (atakowani przez pasożyty i drapieżniki), jak i drapieżniki szczytowe (atakowane przez pasożyty). Pasożytami w lesie są zarówno roślinożercy (konsumujący żywe liście, pędy, czy korzenie), jak też organizmy żyjące wewnątrz lub na powierzchni zwierząt leśnych. W odróżnieniu od pasożytów, żerujących na żywych organizmach, drapieżcy swoją ofiarę przed konsumpcją zabijają lub połykają ją w całości. Do drapieżców należą w lesie liczne gatunki ptaków, odżywiające się owadami (w różnym stadium rozwoju) i innymi drobnymi zwierzętami oraz ptaki szponiaste i niektóre ssaki, takie jak kuna, lis czy ryś, których pokarm stanowią nieco większe zwierzęta (ptaki, gryzonie, zające czy sarny). Grabieżcy, podobnie jak drapieżniki pochłaniają całą ofiarę, w tym wypadku nasiona roślin, zawierające zarodki całych osobników (należą do nich na przykład gryzonie czy dzik). Niekiedy pojęcia tego używa się w odniesieniu do wszystkich roślinożerców, a pojęcia drapieżcy w odniesieniu do wszystkich organizmów cudzożywnych. Wiele organizmów jest ponadto wszystkożernych, a jeden osobnik może występować w różnych rolach. Na przykład ten sam ptak może konsumować na przemian pączki, nasiona i gąsienice, a może też stać się ofiarą łasicy czy żbika. W biocenozach leśnych (podobnie jak w innych biocenozach) obserwuje się następujące interakcje międzygatunkowe: konkurencja, komensalizm, kooperacja, mutualizm. Konkurencja międzygatunkowa zachodzi między osobnikami należącymi do różnych gatunków, lecz wykorzystującymi te same zasoby środowiska. Jest ona zjawiskiem bardzo powszechnym i niemal wszystkie gatunki są zaangażowane w oddziaływania konkurencyjne z innymi. Konkurujące gatunki mogą występować obok siebie tylko wtedy, kiedy zbieżność ich nisz nie jest pełna, dlatego też każdy gatunek szuka dla siebie w ekosystemie leśnym swojej niszy. Komensalizm jest interakcją, w której jeden gatunek czerpie korzyści, nie przynosząc ani szkody ani korzyści innemu gatunkowi. Na przykład owady wypłaszane przez ssaki łatwiej mogą być schwytane przez ptaki, co dla tych pierwszych jest bez znaczenia. Kooperacja jest to dość luźny związek między osobnikami różnych gatunków, w którym oba gatunki odnoszą korzyści. Przykładem może być wybieranie przez ptaka pasożytów z sierści dużego ssaka – ptak znajduje potrzebny pokarm, a ssak jest mniej nękany przez pasożyty. Mutualizm jest wzajemnie korzystnym związkiem osobników należących do dwóch różnych gatunków (silniejszym niż kooperacja). Większość związków mutualistycznych ma charakter nieobligatoryjny i okazjonalny. Na przykład te same rośliny mogą być zapylane przez różne gatunki owadów. W niektórych jednak sytuacjach, jak na przykład u porostów, obaj partnerzy (glony i grzyby) są powiązani tak silnym związkiem, że nie mogą żyć niezależnie od siebie. Przykładem mogą tu być również mrówki hodujące grzyby lub mszyce. W biocenozach leśnych często występują wzajemnie korzystne związki między drzewami i grzybami zwane mikoryzą. W związku tym drzewa dostarczają cudzożywnym grzybom cukrów, a grzyby chronią drobne korzenie drzew przed infekcjami i toksynami oraz znacznie zwiększają możliwości pobierania przez nie roztworów wodnych z gleby. Mikoryzy w naszych lasach mają w większości charakter obligatoryjny. Często mutualizm jest utożsamiany z symbiozą lub odwrotnie. W samej rzeczy symbioza oznacza ścisłość związku między osobnikami różnych gatunków; może być obligatoryjna (ścisła) lub fakultatywna (luźna).

Zobacz więcej...
Kontakt

Szybki kontakt