brzoza

(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Betula) rodzaj z rodziny  brzozowatych (Betulaceae); ok. 40 gatunków na półkuli północnej. W Polsce 4 szeroko ujmowane gatunki oraz kilka taksonów o trudnej do jednoznacznego ustalenia pozycji systematycznej. Brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth) – drzewo do 30 m wys. Gałązki w koronach starych drzew zwisające. Korowina w pierwszych latach ciemna, później biała, u starszych drzew w nasadzie pnia gruba i głęboko podłużnie spękana i dlatego prawie czarna. Pędy roczne pokryte brodawkami (zwłaszcza u okazów młodych), bez owłosienia. Liście 3-7 cm dł. w zarysie trójkątne lub rombowe, zwykle z długo wyciągniętym i zaostrzonym wierzchołkiem oraz prostą lub klinowatą nasadą, na brzegach podwójnie piłkowane, nagie. Klapy boczne łusek owocowych zagięte ku dołowi. Zasięg eurosyberyjski obejmujący niemal całą Europę (bez południowych rejonów Hiszpanii, Włoch i Grecji oraz północno-wschodnich obszarów Półwyspu Skandynawskiego), zachodnią i środkową Syberię, a także Kaukaz, w górach do 2176 m n.p.m. W Polsce najbardziej pospolity gatunek brzozy, występujący przeważnie jako drzewo domieszkowe w borach (suchych i świeżych, rzadziej wilgotnych) oraz w ubogich zbiorowiskach lasów liściastych. Brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.) – drzewo do 30 m wysokości. Gałązki w koronach drzew wzniesione (nie zwisające).  Korowina dojrzałych okazów biała, często aż do nasady pnia, złuszczająca się okrężnie. Pędy roczne gęsto owłosione, bez brodawek. Liście jajowate lub romboidalnojajowate, z nasadą zaokrągloną, o brzegu nierównomiernie płytko piłkowanym, z kępkami włosków w kątach nerwów. Klapy boczne łusek owocowych najczęściej skierowane w bok lub lekko wzniesione do góry. Zasięg podobny jak gatunku poprzedniego, lecz sięga dalej na wschód (po wschodnią Syberię). W Polsce częsty w borach wilgotnych i bagiennych, znacznie rzadszy od brzozy brodawkowatej na siedliskach świeżych. W polskiej florze brzoza omszona reprezentowana jest przez dwa podgatunki: typowy występujący na nizinach – Betula p. subsp. pubescens (opis powyżej) i karpacki (brzoza karpacka) o pędach i liściach nagich, rosnący w Sudetach i Tatrach – Betula p. subsp. carpatica (Wild.) Asch. & Graebn. Brzoza niska (Betula humilis Schrank) – krzew do 2,5 m wysokości o miotełkowatych gałęziach. Pędy pokryte bardzo drobnymi brodawkami. Liście małe, 1-3 cm dł., jajowate lub okrągławe, na wierzchołku zaostrzone lub tępe,  o brzegach nieregularnie piłkowanych, obustronnie zielone i nagie lub tylko w młodości drobno omszone, zwłaszcza na nerwach. Owocostany krótkie, do 1 cm dł. Łuski owocowe z bocznymi klapami krótszymi od klapy środkowej. Zasięg borealno-euro-syberyjski, od północno-wschodnich Niemiec przez północną i wschodnią Polskę po wschodnią Syberię i północną Mongolię. Oderwane stanowiska w Alpach oraz we wschodnich i południowych Karpatach. W Polsce relikt późnoglacjalny, występujący głównie na torfowiskach niskich i przejściowych Pomorza, Podlasia i Lubelszczyzny oraz Wielkopolski i Białostocczyzny. Gatunek chroniony, lokalnie bardzo zagrożony z powodu osuszania siedlisk wilgotnych. Brzoza karłowata (Betula nana L.) –  niski krzew do 1,5 m wysokości. Pędy cienkie, młode omszone, starsze nagie i bez brodawek. Liście małe, do ok. 1,5 cm dł., okrągławe, karbowane lub tępo ząbkowane, młode lepkie i omszone pod spodem. Owocostany bardzo krótkie, do 1,2 cm dł., podniesione. Łuski owocowe z podniesionymi klapami bocznymi. Występowanie – arktyczne rejony Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Europie poza zwartym zasięgiem także Alpy, Karpaty, i Środkowe Pogórze Niemieckie. W Polsce relikt glacjalny występujący na torfowiskach wysokich, w trzech rezerwatach: „Linie” koło Dąbrowy Chełmińskiej, „Topielisko” koło Zieleńca w Kotlinie Kłodzkiej i „Hala Izerska” koło Świeradowa. Gatunek chroniony. Brzoza ojcowska (Betula × oycoviensis Besser) – takson mieszańcowego pochodzenia (Betula pendula ×Betula szaferi) opisany z Hamerni koło Ojcowa, znany ze Skandynawii, Danii, Czech, Ukrainy i Rumunii; w Polsce potwierdzony ostatnio w Sudetach, w okolicach Krakowa, na Wyżynie Sandomierskiej i w Beskidzie Wyspowym. Gatunek chroniony. Brzoza Szafera (Betula szaferi Jentys-Szaferowa ex Staszk.) – jedna z form rodzicielskich brzozy ojcowskiej znaleziona w Dolinie Kobylańskiej koło Krakowa i na górze Skiełek w Beskidzie Wyspowym, opisana w randze gatunku w 1986 roku.   

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Władysław Danielewicz