Owoc bzu czarnego

Owoc bzu czarnego (Sambucus nigra L.) Syn. dziki bez czarny, bez lekarski, bez aptekarski
Krzew lub niskie drzewo, pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich, w lasach, zaroślach, wokół osiedli, w zieleni miejskiej, na nieużytkach; preferuje gleby żyzne i wilgotne. Owoce – pestkowce, kuliste, czarne, lśniące, zebrane w baldachy, dojrzewające w sierpniu i wrześniu. Wartość kaloryczna owoców wynosi 0,228 MJ/100g (54 kcal). Zawartość suchej masy w owocach świeżych wynosi około 19%, cukry stanowią ok. 6%, kwasy organiczne 1,2%, związki azotowe 2,2%, sole mineralne ok. 0,9% i pektyny 1,4%. Zawierają ok. 60µg/100g prowitaminy A i 18 mg/100g witaminy C, stosunkowo dużo witaminy PP (niacyny), a ponadto witaminy B1, B2 i B6. Są bogatym źródłem potasu – ok. 300 mg/100g i żelaza – ok. 1,6 mg/100g a także wapnia, fosforu i sodu. Zawierają ponadto takie ciała czynne jak antocyjany i garbniki. Ze względu na skład chemiczny znajdują zastosowania w przetwórstwie i coraz szersze w lecznictwie. Nie są one spożywane w stanie świeżym, z powodu nieatrakcyjnego zapachu i mdłego smaku. Przy ich zbiorze należy zwrócić uwagę na stopień dojrzałości. Zbiór nie jest łatwy, gdyż owoce dojrzewają w baldachach niejednocześnie. Powinno się pozyskiwać wyłącznie owoce w pełni dojrzałe, barwy czarnej i poddawać je przetwarzaniu; jeśli nie są one w pełni wybarwione zawierają glikozyd sambunigrynę, który rozkładając się wydziela trujący kwas cyjanowodorwy! Profilaktycznie należy unikać spożywania owoców w stanie świeżym, w tym również surowego soku wyciśniętego z takich owoców. Owocostany najlepiej ścinać nożyczkami lub sekatorami. W przetwórstwie używane są do produkcji powideł, galaretek, soków i win. Suszone owoce znajdują zastosowanie w postaci odwarów w leczeniu chorób płuc i oskrzeli, newralgii, zaparć i w zaburzeniach krążenia; mają działanie napotne, moczopędne, rozkurczowe i oczyszczające organizm z toksyn. Zastosowania lecznicze znajduje jednak przede wszystkim kwiat bzu czarnego, który dzięki obecności polifenoli wykazuje właściwości antynowotworowe (antyoksydacyjne), a ponadto napotne, moczopędne, zwiększające elastyczność naczyń krwionośnych i wiele innych. Również kora, liść i korzeń tego gatunku stanowią surowiec zielarski. Zastosowania lecznicze i kulinarne znajduje też w niektórych krajach, jak Czechy i Rumunia, dziki bez hebd (Sambucus ebulus L.). W Polsce owoce tego gatunku nie są pozyskiwane ze względu na zawarte w wielu źródłach informacje o ich działaniu toksycznym. Owoc bzu czarnego cieszy się w ostatnich latach w Polsce dużym popytem, stąd też jego naturalne zasoby są wzbogacane uprawą plantacyjną wysoko produkcyjnych odmian sadowniczych, sprowadzanych głównie z Danii. W latach 1956-85 udział owoców bzu czarnego w skupie stanowił około 6%; obecnie nastąpił znaczny wzrost skupu. W ciągu ostatnich kilku lat udział ten, według danych GUS waha się w granicach od kilkunastu do ponad 40%.

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Anioł-Kwiatkowska J., Kwiatkowski S., Berdowski W. 1993. Rośliny lecznicze. Atlas. Wyd. Arkady, Warszawa. Grochowski W., Grochowski A. 1994. Leśne grzyby, owoce i zioła. Zbiór i wykorzystanie. PWRiL, Warszawa. 

Publikacje powiązane tematycznie

Barszcz A. 2018. Surowce leśne. Mat. wykładowe. ZULiD, UR Kraków. Wersja elektroniczna. Beiser R. 2018. Jadalne zioła i owoce - lasów, łąk i pól. Wyd. Amber, Warszawa. Elmadfa I., Fritzsche D.1999.Wielkie tabele witamin i składników mineralnych. Wyd. Muza SA, Warszawa. Senderski M., E. 2017. Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie. Wyd. M.E. Senderski, Podkowa Leśna. Seneta W., Dolatowski Jakub. 2009. Dendrologia. PWN, Warszawa.