położenie a klimat

(Ekologia lasu, siedlisko i środowisko leśne), położenie dowolnego miejsca na kuli ziemskiej określa się podając jego: szerokość i długość geograficzną, wysokość nad poziomem morza (wzniesienie) oraz azymut i nachylenie stoku. Czasami te elementy położenia dzieli się na geograficzne (pierwsze dwa) i topograficzne (ostatnie dwa); wzniesienie może być traktowane zarówno jako element geograficzny, jak i topograficzny.
Szerokość i długość geograficzna wyznaczają położenie punktu na powierzchni kuli ziemskiej. Od szerokości geograficznej zależy kąt padania promieni słonecznych, który wprawdzie jest zmienny (w związku z nachyleniem osi Ziemi do ekliptyki), ale przyjmuje się, że na równiku zbliżony jest do 90° a na biegunach do 0°. Im mniejszy kąt padania promieni, tym mniejsza ilość energii słonecznej otrzymywana przez jednostkę powierzchni. Z tego wynika oziębianie się klimatu od równika ku biegunom. Szerokość i długość geograficzna decydują m. in. o położeniu względem lądów i mórz, co warunkuje stopień kontynentalizmu czy oceaniczności klimatu. W danym położeniu, wyznaczonym przez szerokość i długość geograficzną, klimat jest silnie modyfikowany przez wysokość nad poziomem morza.
Temperatura z wysokością nad poziomem morza szybko spada (około 0,6°C/100m), na skutek adiabatycznego ochładzania się powietrza, co związane jest z jego rozprężaniem się w warunkach malejącego ciśnienia atmosferycznego. Oprócz temperatury, ze wzniesieniem rosną opady (zazwyczaj tyko do górnej granicy lasu), intensywność promieniowania (zwłaszcza krótkiego i UV) oraz prędkość wiatru. To sprawia, że zmiany warunków klimatycznych, a w ślad za tym pięter roślinnych przebiegają bardzo gwałtownie. Okres wegetacyjny w naszych górach skraca się o około dwa miesiące na 1000 m wzniesienia. Można przyjąć (w przybliżeniu), że 1 km na niżu odpowiada 1 m w górach.
Azymut i nachylenie stoku decydują (jednocześnie) o jego ekspozycji na promieniowanie słoneczne, czyli o jego wystawie. Na stokach południowych o nachyleniu równym szerokości geograficznej danego miejsca promienie padają pod takim samym kątem jak na równiku. Stok taki otrzymuje znacznie więcej ciepła (nawet pięciokrotnie) niż silnie ocieniony stok północny. Wystawa wpływa też na ilość opadów, ponieważ stok może być eksponowany na wiatry wiejące znad morza, albo może być w cieniu tych wiatrów. Wystawa (suma azymutu i nachylenia) jest ważnym czynnikiem, kształtującym klimat lokalny (topoklimat).
Zatem zarówno szerokość geograficzna, wzniesienie, jak i wystawa decydują o ilości energii słonecznej, a szerokość długość geograficzna oraz wzniesienie i wystawa decydują o ilości opadów w dowolnym miejscu na kuli ziemskiej.

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Jerzy Modrzyński (z wykorzystaniem różnych źródeł)

Publikacje powiązane tematycznie

Krebs Ch. J. (2011): Ekologia. Eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.;
Mackenzie A., Ball A.S., Virdee S.R. (2005): Ekologia. Krótkie wykłady. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa;
Puchalski T., Prusinkiewicz Z. (1990): Ekologiczne podstawy siedliskoznawstwa leśnego. PWRiL, Warszawa;
Szymański S. (2000): Ekologiczne podstawy hodowli lasu. PWN, Warszawa;
Weiner J. (2003): Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik Ekologii Ogólnej. PWN, Warszawa.