prawidłowości przebiegu sukcesji ekologicznej

(Ekologia lasu, dynamika biocenoz leśnych), sukcesję ekologiczną można zdefiniować jako proces ciągłych, kierunkowych, sekwencyjnych zmian struktury gatunkowej naturalnych biocenoz. Wczesne stadia sukcesyjne biocenoz charakteryzują się występowaniem gatunków pionierskich, niskim stanem biomasy, a także często niewielką ilością związków pokarmowych. W miarę postępowania procesu sukcesji ekologicznej zwiększa się różnorodność gatunkowa biocenozy, osiągając często szczyt w środkowych etapach ciągu sukcesyjnego. Przebieg sukcesji jest zależny od trzech procesów.
1) Udostępniania: gatunki każdego poprzedniego stadium serii przekształcają środowisko tak, że umożliwiają wkraczanie nowych gatunków, charakterystycznych dla kolejnego stadium (gatunki poprzedniego stadium udostępniają środowisko dla gatunków stadium następnego).
2) Hamowania: gatunki poprzedniego stadium uniemożliwiają zbyt wczesną inwazję gatunków stadium następnego; staje się ona możliwa dopiero po ich wyginięciu.
3) Tolerancji: pojawianie się nowych gatunków w późnych etapach sukcesji ekologicznej jest możliwe, gdyż tolerują one niskie poziomy zasobów środowiska i mogą wyprzeć konkurencyjnie gatunki stadiów wcześniejszych. Gatunki oportunistyczne, będące dobrymi kolonizatorami, zostają więc w późniejszych etapach sukcesji ekologicznej wypierane przez gatunki o znacznej sile konkurencyjnej, tolerujące niski poziom zasobów środowiska, i one właśnie będą dominować w biocenozach klimaksowych.
Gatunki, które nie mogą utrzymać się w warunkach silnej konkurencji, lecz za to mają zdolności do szybkiego opanowywanie „wolnego” siedliska (np. poprzez szybkie wykorzystanie banku nasion w glebie), będą występowały we wczesnych etapach sukcesji. Gatunki silne konkurencyjnie, lecz będące słabymi kolonistami, pojawią się w późniejszych etapach ciągu sukcesyjnego.
W początkowych etapach sukcesji ekologicznej przeważają gatunki o strategii r, które wykształciły mechanizmy pozwalające im na efektywne kolonizowanie nowych terenów i unikanie oddziaływań konkurencyjnych. Gatunki charakterystyczne dla późniejszych etapów sukcesji cechują się większymi zdolnościami konkurencyjnymi, reprezentują więc strategię K. Ogólnie można powiedzieć, że gatunki, które są dobrymi kolonistami, są jednocześnie słabymi konkurentami, i odwrotnie. Wynika stąd, że rozwój każdej z tych cech musi być wynikiem ewolucyjnego kompromisu.
Według Grime’a (patrz rycina) o strategii życiowej roślin decydują trzy typy presji selekcyjnej – konkurencja (C), stres (S) i zaburzenia (R) Rośliny mogą więc realizować różnorodne strategie życiowe adekwatne do warunków środowiska i będące kompromisem w przystosowaniu do jego różnorodnych warunków. Model Grime’a przewiduje więc, na przykład, że – w ciągu sukcesyjnym odnawiania się biocenozy lasu strefy umiarkowanej – po pionierskich gatunkach ruderalnych w następnym etapie pojawiają się szybko rosnące i silnie konkurencyjnie drzewa i krzewy. W późnych stadiach sukcesji staje się widoczna dominacja gatunków odpornych na stres (lewy dolny róg trójkąta Grime’a). Sukcesja wtórna w siedliskach o glebach gorszej żyzności będzie obrazowana przez bardziej spłaszczoną parabolę.

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Mackenzie A., Ball A.S., Virdee S.R. (2005): Ekologia. Krótkie wykłady. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Publikacje powiązane tematycznie

Falińska K. (2004): Ekologia roślin. PWN, Warszawa.;
Mackenzie A., Ball A.S., Virdee S.R. (2005): Ekologia. Krótkie wykłady. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.;
Weiner J. (2003): Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik Ekologii Ogólnej. PWN, Warszawa.