organizacja społeczna działająca w latach 1957-2001, na podstawie kolejnych ustaw o ochronie przyrody, której celem była ochrona przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego. Podstawą prawną działalności Straży Ochrony Przyrody (SOP) była ustawa o ochronie przyrody z roku 1949 roku. Do 2001 roku działała na mocy art. 48 ustawy z dnia 16 października 1991 roku. Głównym działaniem SOP była kontrola przestrzegania przepisów o ochronie przyrody na terenie rezerwatów i parków narodowych, kontrolowano również targowiska pod kątem nielegalnej sprzedaży roślin chronionych. Przed uzyskaniem uprawnień strażnicy przechodzili kursy i zdawali odpowiednie egzaminy. W roku 1996 SOP liczyła 19 tys. strażników działających społecznie. Od końca XX wieku rozpoczęły się działania mające na celu likwidację SOP i zastąpienia jej profesjonalną służbą. Zastrzeżenia budziły uprawnienia do legitymowania, nakładania mandatów i konfiskowania sprzętu służącego do przestępstw, uznawane za zbyt duże jak na ochotniczą służbę cywilną. Straż rozwiązano z dniem 1 lutego 2001. Równocześnie powołano społeczne stowarzyszenie Straż Ochrony Przyrody, które działa na podstawie przepisów i ustawy o stowarzyszeniach. Obecnie celem stowarzyszenia jest kształtowanie postaw proekologicznych.
Autor: Dr Marek Maciantowicz