topola

(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Populus) rodzaj z rodziny wierzbowatych (Salicaceae) obejmujący 35-40 gatunków w Eurazji i Ameryce Północnej. W Polsce 4 gatunki. Topola biała (Populus alba L.). Drzewo do 40 m wysokości. Korowina u młodych drzew oraz na konarach i gałęziach cienka, gładka, zielonoszara lub szarobiała, u okazów starszych – w dolnej części gruba, podłużnie spękana, ciemna, czasami prawie czarna. Młode pędy, zwłaszcza odroślowe i pąki pokryte szarobiałym kutnerem. Pąki kwiatowe, zwłaszcza męskie, wyraźnie większe od pąków liściowych. Liście o zmiennym kształcie i wielkości: na długopędach większe niż na krótkopędach, zwykle 3- lub 5-klapowe, obficie pokryte białym kutnerem, który zanika na stronie górnej, a trwale utrzymuje się na stronie dolnej. Liście krótkopędów okrągławe, eliptyczne lub jajowate, na brzegu nierównomiernie, grubo ząbkowane, początkowo pokryte gęstym kutnerem, później łysiejące lecz zachowujące srebrzyste, metaliczne zabarwienie pod spodem. Kwitnie przed rozwojem liści zwykle na przełomie marca i kwietnia. Występowanie – Eurazja i północna Afryka, od Maroka i Hiszpanii przez środkową Europę, kraje śródziemnomorskie, Bałkany, Kaukaz, Azję Mniejszą po Himalaje i Mongolię. W Polsce na całym obszarze, głównie w dolinach rzek (Wisły, Odry, Bugu, Sanu). Siedliska aluwialne w strefie corocznych zalewów. Zbiorowiska łęgów wierzbowo-topolowych (gatunek lasotwórczy) i łęgów wiązowo-jesionowych (gatunek domieszkowy). Z powodu recesji nadrzecznych lasów łęgowych topola biała należy do drzew stosunkowo rzadkich i zanikających na stanowiskach naturalnych. Topola osika (Populus tremula L.) Drzewo do 30 m wysokości. Korowina młodych pni zielonkawoszara i gładka, u starszych drzew w dolnej części ciemnoszara i podłużnie spękana. Długopędy okrągłe, tylko w młodości nieznacznie owłosione, później nagie, zielonkawoszare lub oliwkowozielone, błuszczące. Pąki liściowe ostrokończyste, kasztanowatobrązowe, nagie, przed rozwojem lepkie. Pąki kwiatowe większe od liściowych, kuliste, u okazów żeńskich mniejsze niż u męskich. Liście na silnych długopędach odroślowych duże, sercowate lub trójkątno-jajowate, na wierzchołku zaostrzone, w nasadzie sercowate, o brzegu piłkowano-ząbkowanym. Blaszki pod spodem miękko owłosione. Liście krótkopędów okrągłe, jajowate lub okrągłorombowate, 3-10 cm długości, na wierzchołku zwykle zaokrąglone, brzegiem grubo zatokowo karbowanopiłkowane. Blaszki początkowo nieznacznie owłosione, później całkiem nagie, z wierzchu ciemnozielone i błyszczące, pod spodem jaśniejsze i matowe. Ogonki silnie bocznie spłaszczone, wiotkie, często dłuższe od blaszki. Kwitnie najwcześniej ze wszystkich topoli, zwykle w końcu marca lub na początku kwietnia. Występowanie – najszerszy zasięg wśród topól, obejmujący całą Europę, północną część Afryki oraz zachodnią, środkową i północno-wschodnią Azję, po Daleki Wschód, Mandżurię i północną Koreę. Na południu zasięgu gatunek górski (do 2100 m n.p.m. w Alpach), na północy przekracza koło podbiegunowe i sięga granicy lasu oraz tundry. Występuje w bardzo różnych warunkach klimatycznych i glebowych. W północnej części zasięgu europejskiego ważne drzewo lasotwórcze, u nas z reguły domieszka w borach mieszanych sosnowo-dębowych oraz w ubogich dąbrowach. Roślina pionierska często pojawiająca się na porębach, pożarzyskach i nieużytkach porolnych i poprzemysłowych. Topola szara [Populus×canescens (Aiton) Sm] – mieszaniec Populus alba L. × Populus tremula L. Drzewo do 30 m wysokości zwykle bardziej podobne do topoli białej niż do osiki, jednak pod względem niektórych cech bardzo zmienne. Liście długopędów słabiej klapowane niż u topoli białej i pokryte od spodu pajęczynowato szarym, a nie białym, kutnerem. Liście krótkopędów tylko w młodości pokryte kutnerem, później nagie. Mieszaniec spotykany w miejscach występowania topoli białej i osiki, szczególnie częsty w krajach bałkańskich oraz w Europie Zachodniej. W Polsce występuje przede wszystkim w dolinach: Wisły, Bugu, Sanu, Warty i Odry a dość rzadko poza dolinami w lasach. Pod względem wymagań siedliskowych topola szara jest zbliżona do  topoli białej, lecz ma mniejsze wymagajania w stosunku do żyzności gleby. Topla czarna (Populus nigra L.). Drzewo do 35 m wysokości. Korowina młodych pni żółtawoszara lub szarobiała, w pierwszych latach gładka, później pęka i ciemnieje, u starych okazów gruba, głęboko spękana i ciemna. Pnie często pokryte guzowatymi naroślami z licznymi pąkami śpiącymi (cecha, która odróżnia topolę czarną od innych pokrewnych gatunków i mieszańców, jakie częste są w uprawie). Długopędy na przekroju poprzecznym koliste (bez podłużnych żeber, charakterystycznych dla amerykańskich topól czarnych i ich mieszańców z europejską topolą czarną) żółtawoszare, z odcieniem zielonkawym, lekko połyskujące, nagie. Pąki wąskostożkowate, brązowe, pokryte kroplami zakrzepłego balsamu, kwiatowe osadzone na krótkopędach lub u nasady długopędów,  większe od liściowych i charakterystycznie odgięte od pędu. Liście silnych pędów odroślowych, szerokotrójkątne, w nasadzie zwykle proste lub szerokoklinowate. Liście krótkopędów najczęściej deltoidowate z długo wyciągniętym, ostrym wierzchołkiem i klinowatą nasadą. Kwitnie przed rozwojem liści, zwykle w połowie kwietnia. Występowanie – zachodnia, środkowa, południowa i wschodnia Europa, północno-zachodnia Afryka oraz zachodnia Azja (Kaukaz, Azja Mniejsza i zachodnia Syberia). W Polsce na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Gatunek rzadki na Pomorzu Zachodnim i regionach północno-wschodnich. Typowy składnik nadrzecznych łęgów wierzbowo-topolowych, których fragmenty zachowały się przede wszystkim w dolinie Wisły, Odry, Sanu, Bugu i Narwi. W uprawie częsta jest odmiana włoska topoli czarnej Populus nigra L. ‘Italica’ o wąskiej i zwartej, wrzecionowatej koronie oraz charakterystycznych deskowatych przyporach u nasady pnia. Powstała ona prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII wieku we Włoszech, skąd została rozpowszechniona w całej Europie. Drzewa tej odmiany mają płeć męską. Spotykane czasami okazy żeńskie są zapewne mieszańcami topoli włoskiej z typową topolą czarną.

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Władysław Danielewicz